Trzech kandydatów, różne doświadczenia – jedno pytanie: kto zostanie prezydentem Irlandii?
*Aktualizacja: Od czasu opublikowania tego artykułu Jim Gavin wycofał się z wyborów prezydenckich. Jednak jego nazwisko nadal będzie widniało na kartach do głosowania 24 października.
Republika Irlandii przeprowadzi wybory prezydenckie w piątek, 24 października 2025 r., aby wyłonić następcę Michaela D. Higginsa, którego druga i ostatnia siedmioletnia kadencja kończy się 11 listopada.
Urząd Prezydenta jest jednoosobowym stanowiskiem. Prezydent Irlandii wybierany jest przez wyborców bezpośrednio i pełni głównie funkcje ceremonialne, ale posiada również istotne uprawnienia konstytucyjne, takie jak podpisywanie ustaw, mianowanie premiera (Taoiseacha) oraz innych wysokich urzędników, a także możliwość skierowania ustaw do Sądu Najwyższego w celu ich oceny pod kątem zgodności z konstytucją.
To, co wyróżnia kampanię wyborczą w 2025 roku, mającą na celu wybór dziesiątego prezydenta Irlandii, to niewielka liczba kandydatów – wyborcy będą wybierać spośród zaledwie trzech osób: Catherine Connolly, Jim Gavin i Heather Humphreys.
Obecna kampania oraz trudności, z jakimi spotkali się niektórzy aspirujący kandydaci w staraniach o uzyskanie oficjalnego statusu kandydata na urząd, zwróciły uwagę na unikalne zasady nominacji obowiązujące w Rep. Irlandii. Różnią się one od zasad obowiązujących w wielu innych demokracjach, ponieważ wymagają formalnego poparcia ze strony wybranych urzędników, zamiast – jak ma to miejsce w wielu krajach europejskich, w tym w Polsce – zebrania określonej liczby podpisów poparcia od obywateli.
Zgodnie z irlandzkim prawem, osoba ubiegająca się o urząd prezydenta musi być obywatelem Irlandii, mieć ukończone co najmniej 35 lat oraz uzyskać poparcie co najmniej 20 urzędujących członków Oireachtas (Parlamentu) czyli połączonych izb Dáil Éireann (Sejmu) i Seanad Éireann (Senatu) lub rekomendację co najmniej czterech rad hrabstw lub miast.
Innymi słowy, kandydat na prezydenta musi zostać oficjalnie poparty przez urzędujących przedstawicieli władz. Nie można po prostu ogłosić swojej kandydatury i znaleźć się na karcie do głosowania. Wymóg instytucjonalnego poparcia sprawia, że potencjalni kandydaci są filtrowani przez partie polityczne, parlamentarzystów i struktury samorządowe, co zwiększa rolę wybranych urzędników w kształtowaniu listy kandydatów. Zasady te mają na celu zapewnienie, że kandydaci posiadają już pewne poparcie społeczne, zanim rozpoczną ogólnokrajową kampanię. Krytycy twierdzą jednak, że może to ograniczać szanse kandydatów niezależnych lub wywodzących się z ruchów oddolnych, chyba że uda im się zdobyć wsparcie członków Oireachtas lub rad.
Aby móc głosować w wyborach prezydenckich w Irlandii, osoba musi być obywatelem Irlandii (z urodzenia lub naturalizacji), mieć ukończone 18 lat w dniu wyborów, mieszkać na stałe w kraju oraz być zarejestrowana w rejestrze wyborców.
Proces wyborczy w Irlandii różni się od większości innych krajów. Prezydent wybierany jest w głosowaniu preferencyjnym, w systemie zwanym „natychmiastową dogrywką”, w którym wyborcy uszeregowują kandydatów na prezydenta według preferencji. Wyborcy numerują kandydatów w kolejności preferencji (1, 2, 3 itd.). Kandydat musi uzyskać absolutną większość ważnych głosów – ponad 50 proc. – aby zostać wybranym.
Najpierw liczone są wszystkie głosy pierwszego wyboru; jeśli któryś z kandydatów ma ich ponad 50 proc., zostaje ogłoszony zwycięzcą.
Jeżeli żaden kandydat nie osiągnie 50 proc. w pierwszym liczeniu, eliminowany jest kandydat z najmniejszą liczbą głosów pierwszego wyboru. Karty do głosowania oddane na wyeliminowanego kandydata są przeglądane i każdy z tych głosów zostaje przekazany pozostałemu kandydatowi oznaczonemu na danej karcie jako kolejny w preferencjach. Po przeniesieniu głosów sumy są ponownie przeliczone. Jeśli nadal żaden kandydat nie ma absolutnej większości, procedura się powtarza: eliminuje się następnego kandydata z najmniejszą liczbą głosów, a jego głosy są przekazywane zgodnie z kolejnymi dostępnymi preferencjami.
Udział wyborców w irlandzkich wyborach prezydenckich zmieniał się w czasie i od końca XX w. wykazuje ogólną tendencję spadkową frekwencji. W wyborach w 2011 r., gdy Michael D. Higgins został wybrany na pierwszą kadencję, frekwencja wyborcza wyniosła 56,1 proc., natomiast później zmniejszyła się do 43,3 procent.
W 2004 r. wybory prezydenckie się nie odbyły, ponieważ Mary McAleese nie miała kontrkandydatów i automatycznie objęła drugą, siedmioletnią kadencję; żaden inny kandydat nie uzyskał nominacji. W 1997 r., gdy McAleese startowała po raz pierwszy, frekwencja wyniosła 47,6 procent. W wyborach prezydenckich w 1990 r., w których Mary Robinson została pierwszą kobietą na stanowisku prezydenta Irlandii, frekwencja wyniosła 64 proc., co przypisuje się wyższej aktywności wyborczej kobiet.
Poniżej znajdują się alfabetyczne krótkie opisy sylwetek trzech kandydatów na urząd prezydenta wraz z podsumowaniem ich dotychczasowego doświadczenia.
Catherine Connolly, ur.w 1957 r. jest kandydatką niezależną, wspieraną przez Sinn Féin, Labour, Social Democrats i inne partie. Z wykształcenia jest prawniczką i byłą psycholożką kliniczną. Od 2016 r. pełni funkcję Teachta Dála (posła) z okręgu Galway West, a wcześniej zajmowała stanowiska w samorządzie lokalnym, w tym przez kadencję była burmistrzynią Galway. W latach 2020-2024 była Leas Cheann Comhairle (wiceprzewodniczącą) Dáil Éireann, co zwiększyło jej ogólnokrajową rozpoznawalność. W swojej działalności parlamentarnej kładzie nacisk na sprawiedliwość społeczną, mieszkalnictwo, politykę zdrowotną i równość. Została nominowana przez szeroką, ponadpartyjną grupę członków Oireachtas, co odzwierciedla formalne poparcia partyjne przy zachowaniu jej statusu niezależnej kandydatki.
Jim Gavin, ur. w 1971 r. i jest kandydatem Fianna Fáil. Jest powszechnie znany z bardzo udanej pracy jako trener drużyny seniorskiej Dublina w Gaelic Athletic Association (GAA) w latach 2012-2019, kiedy to Dublin zdobywał wielokrotnie mistrzostwa All Ireland. Wcześniej służył jako oficer w Irish Air Corps (1990-2011) i pełnił różne role w służbie publicznej. Fianna Fáil zgłosiła Gavina jako swojego kandydata, licząc na jego możliwą popularność i postrzegany potencjał jednoczenia społeczeństwa. Jego zwolennicy podkreślają doświadczenie w kierowaniu zespołem, umiejętność zarządzania wizerunkiem publicznym oraz dyscyplinę i pracę zespołową wyniesione z kariery sportowej jako atuty przy ubieganiu się o funkcję głowy państwa o charakterze reprezentacyjnym. Nominację zapewnili mu członkowie Oireachtas reprezentujący Fianna Fáil.
Heather Humphreys, ur.w 1963 r. jest kandydatką Fine Gael. Została po raz pierwszy wybrana na Teachta Dála z okręgu Cavan Monaghan w 2011 roku. Pełniła funkcje ministra w resortach związanych z przedsiębiorczością, obszarami wiejskimi, ochroną społeczną i w innych departamentach, stając się ważnym głosem w kwestiach wiejskich i społeczności lokalnych. Została wybrana jako kandydatka Fine Gael w wewnętrznym procesie partyjnym i uzyskała niezbędne nominacje Oireachtas, aby znaleźć się na karcie do głosowania. W kampanii akcentuje swoje doświadczenie w administracji publicznej oraz zaangażowanie lokalne, wskazując na dotychczasową pracę ministerialną jako dowód kompetencji zarządczych i zdolności do pełnienia roli reprezentacyjnej na rzecz kraju.
Zbliżające się wybory prezydenckie w Irlandii to nie tylko pojedynek osób, lecz także test zainteresowania obywateli życiem publicznym – zachęcamy do śledzenia kampanii i udziału w głosowaniu, by mieć wpływ na wybór głowy państwa.
RB
