Niepodległość miała nie tylko zasłużonych Ojców, ale też wybitne Matki. Chociaż ze względu na realia epoki kobiety nie stały na czele wojsk czy ruchów politycznych, ich praca dla Polski miała nie mniejsze znaczenie. 28 listopada 1918 r. kobiety w Polsce uzyskały prawa wyborcze. Przedstawiamy sylwetki dziewięciu kobiet zasługujących na tytuł Matki Niepodległości.
Aleksandra Piłsudska – druga żona Marszałka, z domu Szczerbińska. Od 1904 r. należała do Polskiej Partii Socjalistycznej, angażując się wkrótce w działalność Organizacji Bojowej i pełniąc m.in. funkcję kurierki. Piłsudskiego, w partii znanego jako towarzysz „Wiktor”, poznała w 1906 r. Towarzyszka „Ola” brała udział w akcji pod Bezdanami. Po przeniesieniu przez Piłsudskiego działalności do Galicji Aleksandra przeprowadziła się za nim do Lwowa. W czasie I wojny światowej służyła jako komendantka kurierek legionowych oraz aktywna konspiratorka w POW. W tym czasie jej związek z Piłsudskim miał charakter nieformalny. Urodziła mu córkę Wandę (luty 1918 r.) i drugą córkę – Jadwigę (luty 1920 r.). Para pobrała się dopiero 25 października 1921 r. Piłsudska była zaangażowana społecznie i politycznie, pełniąc w międzywojennej Polsce nieformalną funkcję „pierwszej damy”. Zasiadała m.in. w Kapitule Orderu Virtuti Militari. We wrześniu 1939 r. wraz z córkami przedostała się przez Litwę, Łotwę i Szwecję do Londynu. Zmarła w 1963 r. w Londynie. (Fot.: Aleksandra i Józef Piłsudscy z córkami: Wandą i Jadwigą, DP, Wikipedia)
Wanda Krahelska – jedna z najbardziej znanych członkiń Organizacji Bojowej PPS. Córka bogatego ziemianina i powstańca styczniowego, wstąpiła do partii niepodległościowych socjalistów, a po aresztowaniu i samobójczej śmierci narzeczonego zgłosiła się do oddziałów bojowych. Była zaangażowana w plan przygotowania zamachu na generała-gubernatora warszawskiego Gierogija Skałona. Uniknęła aresztowania, a 18 sierpnia 1906 r. wraz z innymi towarzyszkami rzuciła bomby w kierunku carskiego naczelnika (zamach nie powiódł się, ucierpiała tylko eskorta). Uciekła do Galicji, gdzie zawarła fikcyjne małżeństwo z Adamem Dobrodzickim, które uchroniło ją przed deportacją do Królestwa Polskiego i procesem przed rosyjskim sądem. W Galicji wycofała się z polityki, zajmując się studiami artystycznymi. W czasie I wojny światowej działała w Naczelnym Komitecie Narodowym w Galicji oraz w PPS. W II RP była zaangażowana społecznie, w czasie wojny wraz z Zofią Kossak-Szczucką tworzyła Tymczasowy Komitet Pomocy Żydom „Żegota”. Zmarła w 1968 r. w Warszawie. (Fot.: Wanda Krahelska w 1905 r., PD, Wikipedia)
Wanda Gertz – major Wojska Polskiego, która służbę wojskową rozpoczęła… w przebraniu mężczyzny. Harcerka i członkini Konfederacji Polskiej w 1915 r. zgłosiła się do służby w Legionach Polskich jako Kazimierz Żuchowicz. Do 1916 r. służyła w 1. Pułku Artylerii I Brygady Legionów. W czasie wojny z bolszewikami działała w Ochotniczej Legii Kobiet, gdzie zdobyła stopień podporucznika, w okresie międzywojennym działała zaś w Przysposobieniu Wojskowym Kobiet. W 1939 r. zaangażowała się w pracę konspiracyjną w Związku Walki Zbrojnej AK, gdzie była komendantką Oddziału AK „Dysk” (Dywersja i Sabotaż Kobiet). Po wojnie udała się na emigrację, zmarła w 1958 r. w Londynie. (Fot.: DP, Wikipedia)
Maria Dulębianka – ikona pierwszej fali polskiego feminizmu. Rozpoczęła karierę malarską, nie mogła jednak jako kobieta podjąć studiów w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych – ukończyła je za to w Paryżu i Wiedniu. Od 1896 r. we Lwowie była zaangażowana w walkę o dostęp kobiet do edukacji wyższej. Pozostawała w związku z Marią Konopnicką przez dwadzieścia lat do śmierci pisarki, mieszkając razem z nią w dworku w Żarnowcu. W 1908 r. podjęła próbę kandydowania do Sejmu Krajowego we Lwowie, jej kandydaturę odrzucono jednak, powołując się na względy formalne. Był to impuls do zintensyfikowania walki o prawa polityczne kobiet. Przemawiała na spotkaniu polskich sufrażystek z Józefem Piłsudskim, które potwierdziło nadanie Polkom praw wyborczych. Brała udział w obronie Lwowa i badaniu sytuacji polskich jeńców w niewoli ukraińskiej. W czasie tej podróży zaraziła się tyfusem plamistym, na który zmarła 7 marca 1919 r. Pochowana została razem z Konopnicką, a w 1927 r. spoczęła na Cmentarzu Obrońców Lwowa. (Fot.: DP, Wikipedia)
Zofia Kirkor-Kiedroniowa – siostra Władysława Grabskiego (dwukrotnego premiera i ministra skarbu II RP) oraz Stanisława Grabskiego (polityka endecji). Działała w Lidze Narodowej oraz PPS-ie, przebywała na zesłaniu w Rosji. Od 1905 r. mieszkała na Śląsku Cieszyńskim, gdzie współtworzyła Macierz Szkolną i angażowała się na rzecz ludności polskiej. Od 1918 r. była członkinią Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego. Angażowała się też w działalność Narodowej Organizacji Kobiet. Zmarła w 1952 r. w Warszawie. (Ilustr.: Olga Boznańska, portret Zofii Kirkor-Kiedroniowej, 1903–1905, DP, Wikipedia)
Irena Kosmowska – czołowa działaczka ludowa i spółdzielcza. Przed wybuchem I wojny światowej współtworzyła ludowy tygodnik „Zaranie”. Była jedną z najważniejszych promotorek spółdzielczości wiejskiej i działaczką Towarzystwa Kółek Rolniczych im. Stanisława Staszica. Działała w Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictwa Niepodległościowych, POW i Polskim Towarzystwie Pomocy Ofiarom Wojny. Od 1918 r. członkini PSL „Wyzwolenie”, pełniła funkcję wiceminister w rządzie Ignacego Daszyńskiego. Posłanka od 1919 do 1930 r. do czasu, gdy skazano ją na pół roku więzienia za wystąpienie przeciwko rządom Piłsudskiego. Aktywistka wielu organizacji społecznych. W 1942 r. została aresztowana przez gestapo za udział w konspiracji ludowej, zmarła w sierpniu 1945 r. w Berlinie w wyniku ran odniesionych w czasie bombardowania. (Fot. ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego, Kurier Codzienny, 1-A-569).
Zofia Sokolnicka – przedstawicielka wielkopolskiej pracy u podstaw. Zaangażowana w działalność społeczno-oświatową wśród ludności polskiej pod zaborem niemieckim. Stała na czele Towarzystwa Opieki Rodzicielskiej, współtworzyła liczne organizacje oświatowe i narodowe (m.in. Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” i Związek Młodzieży Polskiej „Zet”), działała w Lidze Narodowej. W czasie I wojny światowej pełniła funkcję emisariuszki między Polakami w zaborze niemieckim a Centralną Agencją Polską w Lozannie i Komitetem Narodowym Polskim w Paryżu. Była członkinią Naczelnej Rady Ludowej i Polskiego Sejmu Dzielnicowego, a od 1919 do 1927 r. posłanką z ramienia endecji. Zmarła w 1927 r. w Poznaniu (Fot.: DP, Wikipedia)
Zofia Moraczewska – była żoną premiera II RP – Jędrzeja Moraczewskiego i aktywną działaczką socjalistyczna, członkinią Galicyjskiej Partii Socjaldemokratycznej (później Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska Cieszyńskiego), aktywistką społeczną i działaczką spółdzielcza. W czasie I wojny światowej organizowała Ligę Kobiet Galicji i Śląska, a później działała w Lidze Kobiet Polskich. Od 1919 r. była posłanką z ramienia PPSD. Po 1926 r. wraz z mężem opowiedziała się po stronie Józefa Piłsudskiego, stając na czele prosanacyjnego Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet. W 1930 r. została wybrana do Sejmu z ramienia BBWR. Zmarła w 1958 r. w Sulejówku. (Fot.: Marian Fuks, przed 1935 r., Biblioteka Narodowa, PD, Polona)
Elżbieta Korfantowa – była śląską działaczka społeczną i polityczna, posłanką na Sejm Śląski (1930–1935), żoną Wojciecha Korfantego. Brała czynny udział w III powstaniu śląskim. W czasie plebiscytu na Górnym Śląsku agitowała na rzecz Polski. Zajmowała się krzewieniem oświaty oraz działalnością społeczną, szczególnie wśród kobiet, m.in. w Czytelni dla Kobiet i Towarzystwie Kobiet. Od 1922 r. była członkinią Związku Towarzystwa Polek oraz zastępczynią przewodniczącej. Podczas spotkań katowickiego oddziału towarzystwa nosiła strój śląski. Od 1927 r. była prezeską Związku Katolickich Towarzystw Polek na Górnym Śląsku. Działała w Polskim Czerwonym Krzyżu. Towarzyszyła mężowi w czasie wielu uroczystości. W latach 1930–1935 była posłanką na Sejm Śląski (wybrana z listy chadecji). W czasie II wojny światowej reprezentowała Śląsk i Stronnictwo Pracy w Radzie Narodowej RP przy Rządzie Polskim na Uchodźstwie w Londynie i działała w Kole Ślązaków w Londynie. Wróciła do Polski w 1947 r. Zmarła w 1966 r. w Katowicach. (Fot.: Czesław Datka – Narodowe Archiwum Cyfrowe, sygn.: 18-39-1, DP, Wikipedia)
Tomasz Leszkowicz: „8 kobiet, o których warto pamiętać, histmag.org, red. Beata Bieniada
Redakcja portalu informuje:
Wszelkie prawa (w tym autora i wydawcy) zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów zabronione.